EN

Aansprakelijkheid bij het (foutief) overmaken van geld

Bij online oplichting wordt er al snel gedacht aan zaken als hacking, maar soms maakt het slachtoffer ook gewoon zelf het geld over. Vaak trachten fraudeurs daarbij het vertrouwen te winnen door een andere identiteit aan te nemen. De slagingskansen nemen namelijk toe naarmate men meer persoonsgegevens van het slachtoffer heeft, waardoor deze vorm van oplichting ook met phishing in verband kan worden gebracht. Bij het foutief overmaken van geld kan soms een andere partij zoals de bank worden aangesproken, maar dit is lang niet altijd het geval.

Inhoud

    Persoonlijke fout bij het overmaken van geld

    Wie zelf geld overmaakt naar een fout rekeningnummer, bijvoorbeeld door een typefout of door verstrooidheid, heeft weinig rechten en is afhankelijk van de medewerking van de ontvanger. Het gaat hier om een persoonlijke fout en hiervoor zijn banken nu eenmaal niet verantwoordelijk. De kans op zo'n foutje is niet zo groot omdat er al maatregelen getroffen zijn om ze te voorkomen. Zo heeft een IBAN-nummer een controlecijfer waardoor foutieve betalingen niet zo snel voorkomen.

    Exhibitieplicht van de bank

    Wanneer een fout toch zou gebeuren, blijft het wel mogelijk om actie te ondernemen. Men dient daarvoor contact op te nemen met de eigen bank. Vervolgens kan de bank contact opnemen met de bank van de ontvanger, waarna deze de ontvanger vraagt om het geld vrijwillig terug te geven. Wanneer de ontvanger dit niet vrijwillig doet, kan de bank de contactgegevens van de ontvanger doorgeven zodat er juridische stappen kunnen worden gezet. Als de bank dit niet doet, kan de bank ook voor de rechter worden gedaagd om daartoe te worden gedwongen. De bank heeft namelijk een exhibitieplicht en moet de gegevens doorgeven als men daar een rechtmatig belang voor heeft. Wanneer de bank niet aan de exhibitieplicht voldoet en de schade hierdoor groter wordt, bijvoorbeeld omdat het de ontvanger de nodige tijd gaf om het geld op te maken, kan de bank daarvoor aansprakelijk worden gesteld. Daarom zal de bank wellicht meewerken bij dergelijke verzoeken.

    Het is wel zo dat de exhibitieplicht zich in principe beperkt tot de eerste ontvanger. Als deze ontvanger het geld opnieuw overmaakt naar een volgende ontvanger, is de bank niet zomaar verplicht om ook de gegevens van die volgende ontvanger over te maken. Tegenover deze laatste ontvanger heeft men namelijk niet automatisch een vorderingsrecht omdat deze het geld rechtmatig kan hebben ontvangen.

    Terugbetalen van een onverschuldigde betaling

    Het gaat hier om een zogenaamde onverschuldigde betaling, een betaling zonder dat daarvoor een rechtsgrond bestaat. Bij zo'n onverschuldigde betaling heeft de ontvanger de verplichting om de geldsom terug te betalen. Bovendien moet de ontvanger ook de wettelijke rente betalen als hij dit niet terugbetaalt. Daarom heeft men steeds een vordering op de daadwerkelijke ontvanger en is deze verplicht om het geld terug te geven.

    Snel actie ondernemen

    Het is belangrijk om zo snel mogelijk actie te ondernemen zodat het geld nog niet is opgemaakt. Het belang daarvan mag niet worden onderschat, zoals blijkt uit een rechtszaak die voor de Rechtbank Amsterdam verscheen (ECLI:NL:RBAMS:2018:1601). Bij deze zaak had een man per vergissing 72.019,99 euro naar een foutief rekeningnummer overgeboekt in plaats van naar zijn eigen spaarrekening. De ontvanger had het aan zijn zoon overgemaakt die het op zijn beurt weer naar drie andere rekeningen had overgemaakt. De rechter oordeelde dat de vader en de zoon het geld terug dienden te betalen, maar het geld was toen reeds verbrast. De man trachtte daarop om het geld bij de banken terug te halen, maar kwam van een koude kermis thuis.

    Stappenplan bij een foutieve overboeking

    Bij een foutieve overboeking zijn er vier stappen te doorlopen. Vaak is het niet nodig om naar de rechter te stappen en kan de bank helpen om het geld terug te krijgen, hoewel de bank het niet van de rekening van de ontvanger mag halen.

    1. Contact opnemen met de bank

      Neem altijd eerst contact op met de bank. De bank zal vervolgens zelf contact opnemen met de bank van de ontvanger of, als de ontvanger ook klant is van de bank, rechtstreeks met de ontvanger. De ontvanger zal de vraag krijgen om het geld terug over te maken. De bank mag dit niet voor de ontvanger doen, omdat de bank niet zeker weet of de betaling wel echt onverschuldigd is. Wanneer de ontvanger het geld teruggeeft, zal zijn identiteit niet kenbaar worden gemaakt en blijft zijn privacy gewaarborgd.

      gespecialiseerde hulp inschakelen
    2. Contact opnemen met de ontvanger

      Als de ontvanger geen actie onderneemt, kan er aan de bank worden gevraagd om de contactgegevens van de ontvanger door te geven. De bank moet dan eerst oordelen of er een rechtmatig belang is, want het mag niet zomaar persoonsgegevens overmaken. Dit mag niet onredelijk lang duren. Na ontvangst van de contactgegevens is het mogelijk om zelf contact op te nemen met de ontvanger om deze nogmaals te verzoeken om het geld over te maken.

      wijzen
    3. Ingebrekestelling verzenden

      Wanneer de ontvanger nog steeds niet tot actie overgaat, is het noodzakelijk om de ontvanger in gebreke te stellen. In de ingebrekestelling geeft men de ontvanger nog een laatste kans om het geld over te maken. Er bestaan standaardbrieven die men kan gebruiken. Ook de rechtsbijstandsverzekeraar kan hierbij helpen.

      Meld de aanrijding bij de vertegenwoordiger
    4. Naar de rechter

      Wanneer het duidelijk is dat de ontvanger het geldbedrag niet terug zal geven, moet men naar de rechter stappen. De rechter zal dan uitspraak doen en de ontvanger verplichten om het geld terug te geven. Na het verkrijgen van een vonnis kan ook een deurwaarder worden ingeschakeld en zijn er ook opties als loonbeslag mogelijk

      rechter-hamer-bijbel

    Foutief geld overgemaakt door een fout van de bank

    Het komt niet zo vaak voor, maar het zou ook kunnen dat er foutief geld wordt overgemaakt door een fout in de systemen van de bank. De bank moet ervoor zorgen dat hun systemen goed werken en moet in het andere geval de schade vergoeden. De algemene bankvoorwaarden geven wel aan dat de klant zo snel mogelijk moet reclameren, zodat de schade beperkt blijft. Lees: zodat het geld door de ontvanger nog niet is opgemaakt.

    De bank zal de foutieve overboeking herstellen, het bedrag bij de ontvanger terugvorderen en het vervolgens aan de juiste ontvanger overmaken. De schade die daarbij ontstaat, moet de bank vergoeden. Denk bijvoorbeeld aan schadevergoedingen omdat de werkelijke ontvanger het bedrag niet tijdig heeft ontvangen. Als de bank onvoldoende snel actie onderneemt, is het mogelijk om de klacht voor te leggen aan het Kifid.

    Foutief geld overgemaakt en slachtoffer van oplichting

    Het internet heeft bankieren niet alleen eenvoudiger gemaakt, maar ook gevaarlijker. Online oplichters trachten wel vaker iemand geld over te laten maken door zichzelf als iemand anders voor te doen. Bij particulieren doen ze zich vaak voor als een vriend of een familielid, bijvoorbeeld door hun account na te maken. Vervolgens vragen ze om geld voor een noodgeval. Of ze beweren een buitenlandse notaris te zijn die men nog even moet betalen alvorens men de miljoenenerfenis van hun ongelukkig omgekomen en vergeten achternichtje van Nigeriaanse hoogaartsvoorstamoudbetovergrootmoederszijde krijgt.

    Aansprakelijkheid van een oplichter

    In deze gevallen moet de oplichter natuurlijk het geld terugbetalen, maar dit gebeurt zelden. Vaak is het zelfs moeilijk of onmogelijk om de identiteit van de oplichters te achterhalen en is het geld al lang verdwenen. De bank kan men ook hier niks maken omdat er een persoonlijke fout is gemaakt en het slachtoffer vrijwillig geld heeft overgemaakt. Echter, in theorie zou het ook kunnen dat een bank weet heeft van frauduleuze praktijken en dat het betalingen naar een bepaald rekeningnummer zou moeten tegenhouden. Wanneer het dit niet doet, zou de bank wel eens aansprakelijk kunnen zijn. Er zijn echter nog geen zaken geweest waarbij zo werd geoordeeld.

    Aansprakelijkheid van een derde

    Enkel in uitzonderlijke gevallen is het mogelijk om een derde aansprakelijk te stellen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij CEO-fraude, een praktijk waarbij men zich voordoet als de CEO van een ander bedrijf. Op deze manier tracht men alle toekomstige betalingen naar een nieuw rekeningnummer te laten uitvoeren. Soms zal men hiervoor de mailbox van een ander bedrijf hacken en dan kan dat bedrijf mogelijk aansprakelijk zijn voor de schade als ze zelf onvoldoende beveiliging hebben voorzien. Hierrond is maar weinig rechtspraak beschikbaar. Hoe dan ook blijft het belangrijk om een mail te verifiëren en om niet zomaar meteen rekeningnummers aan te passen. Hierdoor is er al snel sprake van een persoonlijke fout.

    Foutieve betaling is niet bevrijdend

    Bij het uitvoeren van een foutieve betaling, bijvoorbeeld bij het voldoen van een openstaande factuur naar een foutief rekeningnummer, is men niet bevrijd. Het gaat namelijk om een zogenaamde draagschuld. Zo'n draagschuld kan het best vergeleken worden met de verplichting om een zak geld bij de schuldeiser af te leveren. Als men dit geld op een verkeerd adres aflevert of onderweg beroofd wordt, is men niet ontslagen van zijn verplichting. Zo gaat het ook wanneer het geld naar een foutief rekeningnummer wordt overgemaakt en zelfs wanneer dit het gevolg is van CEO-fraude.

    Hierop is wel een uitzondering mogelijk wanneer de betaler te goeder trouw is en op een redelijke grond dacht aan de schuldeiser te betalen. Bij CEO-fraude kan hieraan zijn voldaan, maar dit moet geval per geval bekeken worden. Zo kan worden verwacht dat er een belletje gaat rinkelen bij taalfouten, een mailadres dat duidelijk niet van de leverancier is of het gebruik van een gewijzigd sjabloon. Bij grote bedragen mag men bovendien verwachten dat men eerst even telefonisch het een en ander verifieert. Men zal zich dus niet al te snel op deze uitzonderingsgrond kunnen beroepen, maar het komt wel degelijk voor.

    Dit laatste bewijst een zaak die voor het Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch verscheen (ECLI:NL:GHSHE:2018:4531). Bij deze zaak had het slachtoffer kozijnen laten leveren en later een factuur van een oplichter ontvangen. Deze valse factuur kwam in de originele enveloppe. Uiteindelijk bleek dat de oplichter de facturen uit een brievenbus hengelde en namaakte, maar dan met een ander rekeningnummer. Dit was uiterst goed nagemaakt en het slachtoffer wist natuurlijk niet wat het echte rekeningnummer van de leverancier is, waardoor de rechter vond dat het slachtoffer bevrijdend heeft betaald. Hij hoefde de leverancier dus niet nogmaals te betalen. Deze uitspraak onderstreept hoe belangrijk het voor ondernemers is om vooraf al even het juiste rekeningnummer kenbaar te maken, bijvoorbeeld bij de offerte of in een mail.

    Veelgestelde vragen over geld overmaken en foutief geld overmaken

    Hoe weet ik of de afzender daadwerkelijk is wie hij beweert te zijn?

    Er zijn verschillende zaken om op te letten. Let in de eerste plaats altijd op het adres van de afzender. Soms is het mailadres duidelijk nep of een afgeleide van het werkelijke mailadres. Let daarnaast op met aansprekingen zonder de eigen naam te gebruiken. Bedrijven kennen de identiteit van hun klanten en spreken hen ook aan met hun voor- of achternaam. Toch wil een correcte aanspreking nog niet zeggen dat het niet om een oplichter gaat, want ook internetcriminelen hebben soms persoonsgegevens met nuttige informatie van hun slachtoffers. Let verder altijd op met het klikken op linkjes, het uitvoeren van betalingen of het doorgeven van informatie. Bel bij twijfel het bedrijf achter de mail op. Gebruik daarbij niet de contactgegevens die in de mail staan. Hetzelfde geldt ook voor bijlagen: open ze niet zomaar. Vooral zip-bestanden zijn verdacht. Facturen en aanmaningen worden echt niet op zo'n manier verzonden. Blijf ten slotte altijd kritisch. Geld erven van een onbekende Nigeriaanse tante, een Thais meisje dat zichzelf spontaan aanbiedt voor een droomhuwelijk of het winnen van een prijs zonder aan een wedstrijd te hebben deelgenomen: het klinkt allemaal heel mooi, maar als het te mooi lijkt om waar te zijn dan is het wellicht ook onwaar.

    Waaraan kan ik een mail van oplichters herkennen?

    Onder andere opvallend taalgebruik, spelfouten en een vreemde vormgeving moeten de alarmbellen doen afgaan. Ook hier worden internetcriminelen steeds beter in wat ze doen. Bel bij twijfel het bedrijf achter de mail op. Gebruik daarbij niet de contactgegevens die in de mail staan.

    Ik ontving een mail met een bijlage. Mag ik deze openen?

    Let altijd op met het klikken op linkjes, het uitvoeren van betalingen of het doorgeven van informatie. Hetzelfde geldt ook voor bijlagen: open ze niet zomaar. Vooral zip-bestanden zijn verdacht. Facturen en aanmaningen worden echt niet op zo'n manier verzonden. Controleer eerst de identiteit van de afzender. Een goed antivirusprogramma kan dan weer de bijlage scannen.

    Volgens een mail zou ik geld ontvangen van een oom die ik niet ken. Is dat echt?

    Geld erven van een onbekende Nigeriaanse tante, een Thais meisje dat zichzelf spontaan aanbiedt voor een droomhuwelijk of het winnen van een prijs zonder aan een wedstrijd te hebben deelgenomen: het klinkt allemaal heel mooi. Maar als het te mooi lijkt om waar te zijn, dan is het wellicht ook onwaar. Dergelijke nepmails zijn vaak te herkennen aan een algemene aanhef, een vaag of onduidelijk mailadres, onjuist of vreemd taalgebruik en een vraag om persoonlijke gegevens.

    Wat kan ik doen om CEO-fraude te voorkomen?

    Het is belangrijk dat de medewerkers op de hoogte zijn van de risico's van CEO-fraude. Hoe groter een bedrijf is, hoe groter het risico op CEO-fraude is en hoe meer inspanningen er moeten worden gedaan om het te voorkomen. Bij grotere bedrijven is het namelijk logisch dat niet iedereen elkaar kent. Zorg er verder voor dat medewerkers een aanspreekpunt hebben en stimuleer een kritische houding. Als medewerkers hun twijfels niet durven te uiten, krijgen fraudeurs meer kans. Stel verder duidelijke richtlijnen en procedures op voor de facturatie. Bouw bijvoorbeeld standaard een verificatietelefoontje in alvorens een rekeningnummer wordt gewijzigd.

    Kan ik mij verzekeren tegen CEO-fraude?

    Ja, cyberverzekeringen dekken soms CEO-fraude. Het is in dat geval wel altijd verplicht om aangifte te doen bij de politie en om zo snel mogelijk contact op te nemen met de bank. Let bovendien op andere voorwaarden en beperkingen die in de polisvoorwaarden zijn opgenomen.

    Ik sta onder bewind en de gemeente betaalde mijn bijstand op mijn leefgeldrekening. Mag ik het nu opmaken?

    In principe moet de gemeente de bijstand uitbetalen op de beheerrekening en niet op de leefgeldrekening. De Centrale Raad van Beroep deed hier eerder een uitspraak over en oordeelde dat de gemeente nogmaals het geld moest overmaken naar de beheerrekening, tenzij de bewindvoerder het geld tijdig heeft kunnen onderscheppen of het geld correct is besteed ter bekostiging van het levensonderhoud of de studie. Als de gemeente het geld opnieuw moet overmaken, krijgt het wel een vordering op de onderbewindgestelde. Meestal zal de gemeente weinig aan deze vordering hebben omdat ze het niet kan verrekenen en alle goederen al onder bewind zijn gesteld.

    Er is onrechtmatig betaald via een automatische incasso. Wat nu?

    Een automatische incasso, waarbij een bedrijf of organisatie geld van een bankrekening afschrijft, kan steeds worden gestorneerd. Dit kan men zelf doen, bijvoorbeeld via internetbankieren, en dit binnen een termijn van acht weken. Bij een onterechte automatische incasso, bijvoorbeeld bij een afschrijving zonder machtiging of na de stopzetting van de machtiging, is het bovendien mogelijk om tot binnen dertien maanden aan de bank te vragen om het geld terug te halen. Vergeet niet om daarnaast eventuele lopende automatische incasso's stop te zetten. Deze regels gelden wel enkel bij automatische incasso's en een eenmalige incasso, niet bij een onverschuldigde of foutieve betaling.