Contractuele aansprakelijkheid
Contractuele aansprakelijkheid heeft betrekking op de verantwoordelijkheid voor schade die voortvloeit uit het niet nakomen van contractuele verplichtingen. Het goed regelen van deze aansprakelijkheid is van vitaal belang om zichzelf of een onderneming te beschermen en de juridische risico’s te beheersen. Duidelijke contracten en afspraken helpen misverstanden te voorkomen en leggen duidelijk de verantwoordelijkheden vast, wat noodzakelijk is in geval van problemen Contractuele aansprakelijkheid onderscheidt zich van andere vormen van aansprakelijkheid (zoals aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad), doordat er altijd een overeenkomst tussen partijen aan ten grondslag ligt.
Op deze pagina over contractuele aansprakelijkheid
Wat is contractuele aansprakelijkheid?
Contractuele aansprakelijkheid is de aansprakelijkheid voor schade die ontstaat, doordat een partij zijn contractuele verplichtingen niet nakomt. Als twee partijen een overeenkomst sluiten – dit mag zowel mondeling als schriftelijk – zijn zij gebonden aan de afspraken uit dat contract. In principe geldt daarbij contractsvrijheid, hoewel er ook uitzonderingen bestaan. Komt een partij zijn afspraken helemaal niet na, gedeeltelijk niet na, of niet correct na? Dan spreken we van een contractbreuk of wanprestatie. De benadeelde partij kan in principe de geleden schade claimen op de partij die contractbreuk pleegt. We spreken dan over een schadevergoeding.
Wettelijke basis van contractuele aansprakelijkheid
Volgens de wet (artikel 6:74 Burgerlijk Wetboek) is “iedere tekortkoming in de nakoming van een verbintenis” grond voor schadevergoeding, “tenzij de tekortkoming de schuldenaar niet kan worden toegerekend”. Dit laatste deel van het artikel is niet onbelangrijk. Het betekent dat de partij die tekortschiet de schade moet vergoeden, behalve als hem geen verwijt treft. Dit is het geval indien sprake is van overmacht. Het wettelijke kader hiervoor is te vinden in artikel 6:75 BW. Overmacht (force majeure) houdt in dat de tekortkoming niet te wijten is aan de schuld van de schuldenaar en ook niet voor zijn risico behoort te komen. In zo’n geval is er geen verplichting om de schade te vergoeden.
Contractuele aansprakelijkheid in de praktijk
Iemand is contractueel aansprakelijk op het moment dat hij een toerekenbare tekortkoming (wanprestatie) pleegt ten opzichte van een ander. Met andere woorden: er is een geldig contract, de verplichtingen uit dat contract worden geschonden én die schending is aan de tekortschietende partij toe te rekenen (geen overmacht). Enkele veelvoorkomende situaties waarin contractuele aansprakelijkheid speelt, zijn:
Leveringsproblemen, bijvoorbeeld een verkoper levert het product niet of te laat, in strijd met het contract.
Niet-betaling, bijvoorbeeld een klant betaalt de factuur niet binnen de afgesproken termijn.
Slechte uitvoering van diensten, bijvoorbeeld een opdrachtnemer (dienstverlener) verricht afgesproken werkzaamheden onvolledig of gebrekkig.
Schenden van contractuele garanties of verplichtingen, bijvoorbeeld een aannemer die een garantie geeft en weigert te herstellen of een huurder die de huisregels uit het contract overtreedt.
Overtreden van exclusiviteits- of geheimhoudingsbedingen, bijvoorbeeld een partij schendt de geheimhoudingsverplichtingen waardoor bedrijfsgeheimen in de krant komen te staan.
In al deze gevallen kan de gedupeerde partij de wederpartij aansprakelijk stellen op grond van contractuele aansprakelijkheid. Wel moet vaak eerst een bepaalde procedure worden gevolgd. Als nakoming niet blijvend onmogelijk is, moet de schuldeiser de tekortschietende partij meestal in gebreke stellen en een redelijke termijn geven om alsnog na te komen. Pas als na zo’n ingebrekestelling nog steeds niet correct wordt gepresteerd, raakt de wanpresterende partij in verzuim en ontstaat de plicht tot schadevergoeding en eventueel het recht op ontbinding van het contract.
Contractuele vs. buitencontractuele aansprakelijkheid
Er bestaan twee hoofdvormen in het aansprakelijkheidsrecht: contractuele aansprakelijkheid en buitencontractuele aansprakelijkheid. Buitencontractuele aansprakelijkheid wordt ook wel aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad genoemd (gebaseerd op artikel 6:162 BW). Het verschil tussen beide soorten aansprakelijkheid zit vooral in de relatie tussen partijen en de grondslag van de aansprakelijkheid. Onderstaand overzicht vat de belangrijkste verschillen samen.
| Aspect | Contractuele aansprakelijkheid | Buitencontractuele aansprakelijkheid |
|---|---|---|
| Relatie tussen partijen | Er is een overeenkomst tussen de betrokken partijen. De aansprakelijkheid ontstaat door het schenden van een contractuele verplichting (wanprestatie). | Er bestaat geen contract tussen partijen. De aansprakelijkheid ontstaat door het plegen van een onrechtmatige daad. |
| Schending en grondslag | Toerekenbare tekortkoming (wanprestatie): een afspraak uit het contract wordt geschonden en die tekortkoming is aan de dader toe te rekenen. | Onrechtmatige daad: een inbreuk op de wet, een recht of hetgeen in het maatschappelijk verkeer betaamt. Er is geen voorafgaande afspraak nodig. |
| Verplichtingen voor schadeclaim | In principe moet de schuldeiser de schuldenaar eerst in gebreke stellen als nakoming nog mogelijk is. Pas daarna kan schadevergoeding en/of ontbinding worden gevorderd (tenzij de nakoming blijvend onmogelijk is). | Er is geen ingebrekestelling vereist. Zodra de onrechtmatige daad is gepleegd en schade is ontstaan, kan de benadeelde direct aanspraak maken op schadevergoeding volgens art. 6:162 BW. |
| Wettelijke basis | Art. 6:74 BW (schadevergoeding bij wanprestatie) en art. 6:75 BW (overmacht). | Art. 6:162 BW (aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad) en volgende. |
| Partijen die kunnen aanspreken | Alleen de contractspartijen kunnen rechten aan het contract ontlenen, hoewel uitzonderingen mogelijk zijn. | Iedereen die schade lijdt door het onrechtmatig handelen van een ander kan die persoon aanspreken. Er hoeft geen contractuele band te zijn. |
| Beperking en uitsluiting | Aansprakelijkheid kan contractueel worden beperkt of geregeld via bedingen (bijvoorbeeld exoneratieclausules in algemene voorwaarden), binnen de grenzen van de wet. | Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad is niet vooraf tussen de partijen geregeld. Eventuele beperkingen volgen uit de wet (zoals eigen schuld of wettelijke aansprakelijkheidslimieten) en jurisprudentie, maar niet uit afspraken tussen partijen. |
Rol van algemene voorwaarden bij contractuele aansprakelijkheid
Algemene voorwaarden – vaak de “kleine lettertjes” genoemd – spelen een grote rol bij het bepalen en beperken van contractuele aansprakelijkheid. Partijen kunnen in een contract of de daarbij horende algemene voorwaarden aansprakelijkheidsclausules opnemen, waarin ze afspraken maken over de omvang van hun aansprakelijkheid. Via een exoneratiebeding kan men de aansprakelijkheid beperken en soms zelfs (gedeeltelijk) uitsluiten. Dit is een belangrijk instrument om financiële risico’s te beheersen: door vooraf af te spreken waar men wel of niet voor aansprakelijk is, is het mogelijk om te voorkomen dat men later voor hoge schadeclaims opdraait.
De wet stelt grenzen aan dergelijke aansprakelijkheidsbeperkingen. Allereerst moet de wederpartij gebonden zijn aan de algemene voorwaarden: het exoneratiebeding is alleen geldig als die voorwaarden op juiste wijze van toepassing zijn verklaard en geaccepteerd. Verder mag de inhoud niet in strijd zijn met de wet, de openbare orde of de goede zeden. Zo is het niet mogelijk om de aansprakelijkheid voor opzet of bewuste roekeloosheid uit te sluiten. Voor door opzet veroorzaakte schade blijft men altijd aansprakelijk. Ook het volledig uitsluiten van aansprakelijkheid bij letsel of overlijden is doorgaans in strijd met de wet.
Verschil B2C- en B2B-overeenkomsten
Wie zakendoet met consumenten moet extra voorzichtig zijn. In consumentenovereenkomsten geldt als hoofdregel dat men aansprakelijkheid niet mag uitsluiten of te ver beperken. Bepalingen die de aansprakelijkheid van de ondernemer vergaand beperken, staan op de zogeheten grijze lijst van onredelijk bezwarende bedingen en worden vermoed ongeldig te zijn. Een consument kan zo’n beding in veel gevallen laten vernietigen, tenzij de ondernemer overtuigend aantoont dat het beding in de gegeven omstandigheden niet onredelijk is. Dit laatste is iets wat zelden lukt.
Praktisch gezien betekent dit dat tegenover consumenten volledige uitsluiting van aansprakelijkheid meestal niet is toegestaan. Wel mogen ondernemers in B2C-relaties hun aansprakelijkheid beperken, bijvoorbeeld tot een bepaald maximumbedrag, zolang de beperking redelijk is. Zeker in de verhuissector komen dergelijke beperkingen vaak voor.
Tussen zakelijke partijen onderling (B2B) bestaat meer contractsvrijheid. Daar is het gebruikelijk en geaccepteerd om de aansprakelijkheid contractueel te beperken, mits beide partijen daarmee instemmen. In commerciële contracten zien we dan ook vaak bepalingen die de aansprakelijkheid maximeren tot bijv. het factuurbedrag of een veelvoud daarvan, of die bepaalde soorten schade uitsluiten (bijvoorbeeld aansprakelijkheid voor indirecte schade zoals gederfde winst). Volledige uitsluiting van aansprakelijkheid kan in theorie ook tussen bedrijven. In de ICT-sector is het bijvoorbeeld standaard om de aansprakelijkheid te limiteren tot een bepaald bedrag per jaar en om uitgesloten te verklaren voor gevolgschade. Belangrijk is wel dat het exoneratiebeding duidelijk is geformuleerd en de wederpartij bij contractsluiting bekend was of had kunnen zijn met de algemene voorwaarden.
Exoneratiebedingen in de praktijk
Veel contracten bevatten een combinatie van bepalingen, zoals: “De aansprakelijkheid van partij X is beperkt tot het bedrag van de voor die overeenkomst bedongen prijs” (dit legt een plafond op mogelijke claims). Vaak wordt ook bepaald dat een partij “niet aansprakelijk is voor gevolgschade, zoals winstderving of bedrijfsschade”. Daarnaast zie je regelmatig een termijn waarbinnen aanspraken moeten worden ingesteld, bijvoorbeeld: “Eventuele vorderingen vervallen als ze niet binnen één jaar na ontdekking van de schade zijn ingediend.” Zulke bepalingen dwingen de wederpartij om alert te zijn en beperken de langetermijnrisico’s voor de aansprakelijke partij. Ten slotte kan in algemene voorwaarden een overmachtsclausule staan die precies omschrijft wanneer sprake is van overmacht (bijvoorbeeld bij natuurrampen, overheidsmaatregelen enzovoort), om onzekerheid te verminderen over wat als excuus voor niet-nakoming geldt.
Hoofdelijke aansprakelijkheid binnen contractuele relaties
Hoofdelijke aansprakelijkheid betekent dat twee of meer schuldenaren ieder voor zich aansprakelijk zijn voor een volledige schuld, ongeacht het aandeel van een ander. Met andere woorden: wanneer meerdere personen gezamenlijk een verplichting aangaan, kan de schuldeiser elke betrokkene afzonderlijk dwingen tot nakoming van die verplichting in haar geheel. Bijvoorbeeld: als drie vennoten gezamenlijk een lening van € 30.000 afsluiten en hoofdelijk aansprakelijk zijn, kan de kredietverstrekker elke vennoot aanspreken voor het volledige bedrag van € 30.000. Betaalt één vennoot alles, dan is de schuld voldaan voor allen. Daarna moeten de vennoten onderling afrekenen wie welk deel eigenlijk had moeten dragen. Hoofdelijke aansprakelijkheid is de uitzondering, niet de regel. Hoofdelijkheid moet doorgaans expliciet worden afgesproken in het contract of moet uit de wet voortvloeien.
Meer over hoofdelijke aansprakelijkheid
Tips voor ondernemers bij het opstellen van contracten
Bij het opstellen van contracten is het belangrijk om ook aandacht te hebben voor de contractuele aansprakelijkheid. Deze kan namelijk worden beperkt. Hierbij moet rekening worden gehouden met verscheidene factoren. Het onderstaande stappenplan bevat een aantal richtlijnen en tips die helpen bij het opstellen van contracten.
Breng de risico’s in kaart
Analyseer per overeenkomst welke verplichtingen iedere partij aangaat en welke potentiële schade zou kunnen ontstaan als iets verkeerd gaat. Dit geeft inzicht in waar je jezelf tegen moet beschermen.
Formuleer duidelijke aansprakelijkheidsclausules
Leg in het contract of de algemene voorwaarden vast voor welke schade je aansprakelijk bent en welke je uitsluit of beperkt. Bepaal bijvoorbeeld een maximum aansprakelijkheidsbedrag (plafond) en sluit specifieke schadecategorieën uit (bv. indirecte schade). Maak ook afspraken over eventuele boeteclausules of garanties.
Houd je aan de wettelijke grenzen
Zorg dat de bedingen niet onredelijk zijn of in strijd met de wet. Sluit nooit aansprakelijkheid uit voor opzettelijk of grof nalatig handelen. Als je met consumenten werkt, wees dan extra voorzichtig: een verregaande uitsluiting zal doorgaans vernietigbaar zijn. Kies in consumentenvoorwaarden liever voor een redelijke beperking in plaats van volledige uitsluiting.
Neem een overmachtsclausule op
Definieer wat onder overmacht wordt verstaan en welke gevolgen dat heeft (bijvoorbeeld opschorting van verplichtingen of geen schadeplichtigheid bij bepaalde gebeurtenissen). Dit voorkomt discussies als zich bijzondere omstandigheden zouden voordoen.
Controleer de toepasbaarheid
Algemene voorwaarden met exoneraties hebben alleen het gewenste effect als ze geldig en van toepassing zijn. Verwerk daarom in het contract een bepaling dat de algemene voorwaarden van toepassing zijn en geef de wederpartij tijdig een exemplaar. Laat bij voorkeur het contract én de voorwaarden ondertekenen of bevestigen zodat de instemming met deze extra voorwaarden duidelijk is.
Herzie en stem af op de situatie
Pas je contracten aan indien dit nodig is voor een specifieke deal. Een standaardclausule kan voor de ene overeenkomst passend zijn, maar voor een andere niet. Controleer ook regelmatig of je aansprakelijkheidsbedingen aansluiten bij de nieuwste wetgeving en jurisprudentie. Een jurist of advocaat kan je hiermee helpen.
Veelgestelde vragen over contractuele aansprakelijkheid
Contractuele aansprakelijkheid roept veel vragen op, omdat de gevolgen aanzienlijk kunnen zijn. Bovendien zijn er ook nog eens geen standaardantwoorden, omdat elk contract nu eenmaal uniek is. Dit maakt het uiteraard extra complex. Daarom beantwoorden wij hieronder een aantal veelgestelde praktische vragen over contractuele aansprakelijkheid en de werking van deze vorm van aansprakelijkheid.
Wat is het verschil tussen contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid?
Contractuele aansprakelijkheid vloeit voort uit het schenden van een contractuele afspraak tussen partijen (er is een overeenkomst), terwijl buitencontractuele aansprakelijkheid voortkomt uit het schenden van een algemene zorgvuldigheidsnorm of wettelijke plicht jegens iemand met wie je geen contract hebt (onrechtmatige daad). Simpel gesteld: bij contractuele aansprakelijkheid heb je eerst samen een contract gesloten en houdt een van de partijen zich er niet aan, bij buitencontractuele aansprakelijkheid is er geen contract en veroorzaakt iemand schade door bijvoorbeeld onzorgvuldig of onrechtmatig te handelen.
Wanneer ben ik contractueel aansprakelijk?
Je bent contractueel aansprakelijk als jij een verbintenis uit een overeenkomst niet nakomt op een wijze die jou kan worden toegerekend en de wederpartij daardoor schade lijdt. Dat wil zeggen: er is een geldig contract, jij schiet tekort (bijvoorbeeld door niet, te laat of verkeerd te presteren) én die tekortkoming is jouw schuld of komt voor jouw risico.
Moet een contract altijd schriftelijk zijn voor contractuele aansprakelijkheid?
Nee, een mondeling contract is in principe net zo geldig als een schriftelijk contract. Als twee partijen mondeling afspreken iets te doen (bijvoorbeeld een dienst tegen betaling), ontstaat er een overeenkomst en bij niet-nakoming daarvan kan contractuele aansprakelijkheid ontstaan. Het probleem bij mondelinge overeenkomsten is echter het bewijs: het is lastiger om aan te tonen wat precies is afgesproken.
Hoe kan ik mijn contractuele aansprakelijkheid beperken?
Je kunt de contractuele aansprakelijkheid beperken door middel van duidelijke aansprakelijkheidsbeperkingen in je contract of algemene voorwaarden. Dit kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld: een maximumbedrag afspreken waarboven je niet aansprakelijk bent, bepaalde soorten schade uitsluiten (zoals gevolgschade en gederfde winst) en een korte termijn stellen waarbinnen de wederpartij klachten of claims moet indienen.
Wat zijn mijn opties als een partij zijn of haar contractuele verplichtingen niet nakomt?
Als een contractpartij de verplichtingen niet nakomt (dus: een wanprestatie pleegt), dan kan de wederpartij een aantal dingen doen. In eerste instantie zal de gedupeerde partij meestal de tekortschieter schriftelijk in gebreke stellen en alsnog nakoming eisen binnen een redelijke termijn. Dit is juridisch vereist. Blijft nakoming ook na de ingebrekestelling uit, dan is de wanpresterende partij in verzuim. De schuldeiser kan vervolgens kiezen voor verschillende acties, waaronder het afdwingen van de nakoming, het ontbinden van het contract en het vorderen van een schadevergoeding. Vaak gaat ontbinding gepaard met een claim tot vervangende schadevergoeding of restitutie van reeds gepresteerde zaken. De schuldeiser mag onder omstandigheden ook zijn eigen verplichtingen opschorten zolang de ander niet presteert (dit is het recht van opschorting). Opgelet: soms voorziet het contract zelf in remedies, zoals boetes bij te late levering.
Wat is het belang van een ingebrekestelling bij contractbreuk?
Een ingebrekestelling is een formele schriftelijke aanmaning aan de contractspartner die tekortschiet, waarin je hem nog een laatste kans geeft om binnen een redelijke termijn aan zijn verplichtingen te voldoen. Dit is in het contractenrecht vaak een vereiste voordat je bepaalde remedies mag inzetten, zoals de ontbinding van de overeenkomst of het eisen van vervangende schadevergoeding. Zonder ingebrekestelling (en dus zonder dat de wederpartij in verzuim is) kun je in veel gevallen nog geen schadevergoeding vorderen. Op deze regel bestaan echter uitzonderingen.
Hoe kan een contract worden ontbonden op basis van wanprestatie?
Ontbinding is in dit geval het ongedaan maken van een overeenkomst vanwege een ernstige tekortkoming van de wederpartij. Volgens art. 6:265 BW geeft elke tekortkoming van de ene partij de andere de bevoegdheid het contract te ontbinden, tenzij de tekortkoming te gering is om ontbinding te rechtvaardigen. In de praktijk gaat ontbinding als volgt in zijn werk: je stelt eerst de wederpartij in gebreke en geeft een redelijke hersteltermijn. Verstrijkt die termijn zonder dat de verplichting correct is nagekomen? Dan kun je de overeenkomst ontbinden of kan de rechter dit doen.
Wat kan ik doen als ik ten onrechte contractueel aansprakelijk word gesteld?
Word je naar jouw mening onterecht contractueel aansprakelijk gesteld? Dan is het belangrijk om tijdig en duidelijk te reageren. Betwist de aansprakelijkheid schriftelijk. Reageer op de claimbrief of e-mail van de wederpartij door duidelijk aan te geven dat je de aansprakelijkstelling niet erkent. Leg feitelijk uit waarom je van mening bent dat je niet aansprakelijk bent. Verzamel bewijs en informatie en schakel indien nodig juridisch advies in. In het slechtste geval zal de rechter een uitspraak moeten doen.