Aansprakelijkheid en de rol van de algemene voorwaarden
Ondernemers krijgen wel vaker met het aansprakelijkheidsrecht te maken. Alleen al in hun overeenkomsten met klanten en leveranciers doemt het aansprakelijkheidsspook op. Een leverancier die te laat levert, kan bijvoorbeeld aansprakelijk zijn voor de schade van een klant die de producten op zijn beurt niet tijdig kan leveren. En de klant kan aansprakelijk zijn voor de gevolgen van zijn laattijdige betaling. Partijen kunnen wel afspraken maken over hun aansprakelijkheid en de aansprakelijkheid zelfs uitsluiten. Dit doen ze door middel van de algemene voorwaarden.
Wat zijn algemene voorwaarden?
De algemene voorwaarden zijn een onderdeel van een overeenkomst. Het zijn schriftelijke standaardbedingen die vaak eenzijdig en zonder onderhandeling op de overeenkomst van toepassing worden verklaard. Ze hebben niet alleen betrekking op de aansprakelijkheid, maar bijvoorbeeld ook op garanties of betalingsvoorwaarden. Algemene voorwaarden geven partijen zekerheid, regelen bijzondere situaties en voorkomen dat partijen keer op keer opnieuw over de voorwaarden moeten onderhandelen.
In het Burgerlijk Wetboek (art. 6:231 BW) worden de algemene voorwaarden als volgt omschreven:
Een of meer bedingen die zijn opgesteld teneinde in een aantal overeenkomsten te worden opgenomen, met uitzondering van bedingen die de kern van de prestaties aangeven, voor zover deze laatstgenoemde bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd.
Vrijblijvend karakter van algemene voorwaarden
Het gebruik van algemene voorwaarden is niet verplicht. Op elke overeenkomst zijn er namelijk wettelijke regels van toepassing die de rechtsverhouding regelen. Soms is het mogelijk om van deze wettelijke regels af te wijken, bijvoorbeeld door middel van algemene voorwaarden. Als er geen afwijking overeen is gekomen, zijn de wettelijke regels van toepassing. Daarnaast zijn er zelfs wettelijke regels waarvan niet kan worden afgeweken, ook niet in de algemene voorwaarden. Wanneer er algemene voorwaarden zijn afgesproken en ze van toepassing zijn, moeten ze wel worden nageleefd.
Algemene voorwaarden in het buitenland
Dergelijke algemene voorwaarden bestaan niet alleen in ons land, maar worden ook in het buitenland toegepast. Het zijn namelijk onmisbare instrumenten in het internationale handelsverkeer. In de Principles of International Commercial Contracts 2016 van UNIDROIT is dan ook een soortgelijke definitie opgenomen (art. 2.1.19):
Provisions which are prepared in advance for general and repeated use by one party and which are actually used without negotiation with the other party.
Bij buitenlandse overeenkomsten is mogelijk ook buitenlands recht van toepassing. Daardoor is de informatie op deze pagina wellicht niet geschikt voor deze gevallen.
Geldigheid van algemene voorwaarden
In principe geldt in Nederland de contractsvrijheid. Dit wil zeggen dat partijen vrij zijn om afspraken te maken, zelfs wanneer deze heel ongunstig zijn voor de tegenpartij. Het is dan ook niet de bedoeling dat de overheid zich met elke overeenkomst bemoeit en allerlei beperkingen oplegt. Soms staan partijen echter heel zwak en doet de overheid dit wel, maar dan enkel om de zwakke partij te beschermen. Daarom is er de grijze en zwarte lijst met algemene voorwaarden. Andere beperkingen moeten vooral de samenleving beschermen. Daarom is het bijvoorbeeld niet toegestaan om afspraken te maken die indruisen tegen de openbare orde en de goede zeden.
Grijze lijst met algemene voorwaarden
De grijze lijst van algemene voorwaarden bevat bepalingen waarvan wordt vermoed dat ze onredelijk bezwarend zijn wanneer ze worden gebruikt tussen een bedrijf en een particulier. Dit betekent dat dergelijke bepalingen niet toegestaan zijn. Het is echter nog steeds mogelijk om te proberen het tegendeel te bewijzen en aan te tonen dat de bepalingen niet onredelijk bezwarend zijn. Dit is vaak een uitdagende taak.
Op de grijze lijst staan de volgende algemene voorwaarden:
Een beding dat de ondernemer recht geeft op een ongebruikelijk lange of onduidelijk omschreven reactietermijn
Een beding waarbij de ondernemer zijn verplichtingen inperkt naar een niveau dat de particulier niet hoefde te verwachten
Een beding dat ervoor zorgt dat een ondernemer een wezenlijk ander product mag leveren of een wezenlijk andere dienst mag leveren dan afgesproken, waarbij de particulier geen beroep kan doen op een ontbindingsrecht
Een beding dat ervoor zorgt dat de ondernemer eenvoudig onder het contract uit kan komen
Een beding met een ongebruikelijk lange of onduidelijk omschreven nakomingstermijn
Een beding dat de aansprakelijkheid geheel of gedeeltelijk uitsluit
Een beding dat de ondernemer een bovenwettelijke verrekeningsbevoegdheid toekent of de verrekeningsbevoegdheid van de particulier geheel of gedeeltelijk beperkt
Een beding dat het gevolg heeft dat bepaalde rechten van de particulier komen te vervallen of dat de particulier bepaalde vormen van verweer niet meer kan voeren
Een beding dat ervoor zorgt dat een particulier een bedrag moet betalen bij de beëindiging van de overeenkomst, behalve wanneer dit het gevolg is van zijn niet-nakoming of wanneer het een redelijk bedrag van geleden verlies of misgelopen winst moet vergoeden
Een beding dat de particulier verplicht om een overeenkomst met de ondernemer of een derde te sluiten
Een beding dat aangeeft dat het abonnement meer dan één jaar loopt, tenzij de particulier kan opzeggen met een opzegtermijn van niet meer dan één maand
Een beding dat voorziet in ongelijke opzegtermijnen waarbij de opzegtermijn voor de particulier langer is dan voor de ondernemer
Een beding dat ervoor zorgt dat een volmacht onherroepelijk is en niet eindigt bij bijvoorbeeld ondercuratelestelling
Een beding dat voorziet in een opzegtermijn van meer dan één maand bij abonnementen
De grijze lijst geldt enkel in de verhouding tussen bedrijven en particulieren en niet tussen bedrijven onderling. Wel moet er rekening worden gehouden met de reflexwerking. Hierbij kan een ondernemer toch een beroep doen op de bescherming die hij als particulier zou genieten. Dit kan enkel wanneer de situatie van de ondernemer in deze transactie vergelijkbaar is met die van een consument. Het gaat dan ook vooral om zzp'ers die niet thuis zijn in de materie en waarbij de overeenkomst niet tot de normale activiteiten van de ondernemer behoort. Het moet dus buiten zijn professionele kennis en kunde liggen.
Zwarte lijst met algemene voorwaarden
Het is mogelijk om de algemene voorwaarden die op de grijze lijst staan te gebruiken, maar dan moet de onderneming het tegenbewijs leveren en bewijzen dat ze niet onredelijk bezwarend zijn. Er is echter ook een zwarte lijst met onredelijk bezwarende bedingen waarbij het leveren van het tegenbewijs niet mogelijk is. Deze bedingen zijn tussen bedrijven en particulieren dan ook altijd verboden. Op de zwarte lijst zijn onder meer de onderstaande algemene voorwaarden opgenomen:
Een beding dat ervoor zorgt dat een particulier geen recht meer heeft om een prestatie op te eisen
Een beding dat de wettelijke ontbindingsbevoegdheid beperkt
Een beding dat de wettelijke opschortingsbevoegdheid van de particulier beperkt of deze van de ondernemer verruimt
Een beding dat de ondernemer het recht geeft om zelf te oordelen over wanprestaties
Een beding waarbij de ondernemer zijn verplichtingen aan een ander mag overdragen
Een beding waarbij de particulier bepaalde verweermiddelen niet meer kan gebruiken wanneer de rechten van de ondernemer op een derde zijn overgegaan
Een beding dat een verjaringstermijn of een vervaltermijn verkort naar een termijn korter dan één jaar
Een beding dat de schadevergoedingsplicht ongelijk verdeelt
Een beding dat de ondernemer het recht geeft om prijsverhogingen eenzijdig door te voeren
Een beding dat ervoor zorgt dat abonnementen stilzwijgend verlengen en waarbij de particulier niet de mogelijkheid heeft om het abonnement op te zeggen met een opzegtermijn van hoogstens één maand
Een beding dat de bevoegdheid van de particulier om bewijs te leveren uitsluit of beperkt of de bewijslastverdeling wijzigt
Een beding dat wijzigt hoe verklaringen van de onderneming werken
Een beding dat een verplichte woonplaatskeuze invoert
Een beding dat een andere geschillenbeslechter aanwijst dan deze die door de wet is aangewezen
Een beding dat de mogelijkheid beperkt of uitsluit om de overeenkomst op dezelfde wijze (bv. per mail) als ze tot stand is gekomen op te zeggen
Een beding dat voorziet in de stilzwijgende verlenging bij dag-, week- en nieuwsbladen of tijdschriften als de consument geen opzegtermijn van hoogstens één maand (of in sommige gevallen drie maanden) heeft
Een beding dat de consument verplicht om de opzegging van een abonnement op een specifiek moment te doen
Andere beperkingen aan algemene voorwaarden
Tussen bedrijven onderling is de zwarte en de grijze lijst niet van toepassing en is er veel meer vrijheid mogelijk. Het principe blijft namelijk contractsvrijheid, zelfs wanneer bedingen voor de ene partij veel gunstiger zijn dan voor de andere partij. Toch wil dit niet zeggen dat bedrijven helemaal vrij zijn in wat ze afspreken. Er zijn namelijk ook beperkingen aan de contractsvrijheid. Zo mag de afspraak niet in strijd zijn met de wet, de goede zeden of de openbare orde.
Tot slot vormt de redelijkheid en billijkheid een belangrijk aspect bij het opstellen en naleven van afspraken tussen bedrijven. Hoewel er geen grijze of zwarte lijst bestaat om op terug te vallen, kunnen afspraken nog steeds als onredelijk en onbillijk worden beschouwd. Dit is wat de beperkende of derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid wordt genoemd. Het is de taak van de rechter om te bepalen of een bepaalde afspraak voldoet aan deze normen van redelijkheid en billijkheid.
Tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden
Niet alleen moeten de algemene voorwaarden geldig zijn, maar bovendien moeten ze ook tegenstelbaar zijn en ingeroepen kunnen worden. Dit wil zeggen dat de tegenpartij ze moet aanvaarden. Zo'n aanvaarding kan expliciet gebeuren (bv. door ondertekening), maar ook impliciet (bv. door niet te reageren op een verwijzing naar de algemene voorwaarden na de terhandstelling). Zo'n impliciete aanvaarding kan zelfs nog in een laat stadium gebeuren, bijvoorbeeld wanneer de voorwaarden voor het eerst op de factuur verschijnen en de factuur zonder meer wordt betaald. Dit moet wel geval per geval bekeken worden. Hierbij zijn een aantal vragen te stellen:
Had de tegenpartij verdacht moeten zijn op het gebruik van algemene voorwaarden in deze branche?
Doen de partijen regelmatig met elkaar zaken en waren de algemene voorwaarden daarbij van toepassing?
Is er al op eerdere documenten verwezen naar de algemene voorwaarden?
Heeft de tegenpartij eerder al algemene voorwaarden betwist?
Enzovoort
Naast de aanvaardingsvereiste is er ook een informatieplicht. Dit wil zeggen dat de tegenpartij minstens voor de totstandkoming van de overeenkomst een redelijke mogelijkheid moet hebben gehad om kennis te nemen van de algemene voorwaarden. De eenvoudigste manier is de overhandiging van de algemene voorwaarden aan de tegenpartij. Dit kan ook elektronisch gebeuren, bijvoorbeeld bij de verkoop via een webshop. Het is niet voldoende om algemene voorwaarden alleen in een scrollvenster te tonen. Het moet mogelijk zijn om de voorwaarden op te slaan en af te drukken, bijvoorbeeld door deze aan te bieden in pdf-formaat of door een opslaan- of printknop toe te voegen.
Wanneer de tegenpartij de algemene voorwaarden niet heeft aanvaard of wanneer er niet aan de informatieplicht is voldaan, zijn de algemene voorwaarden niet van toepassing en gelden de wettelijke regels.
Aansprakelijkheidsafspraken in de algemene voorwaarden
In de algemene voorwaarden worden uiteenlopende afspraken opgenomen, maar vaak zijn er ook afspraken met betrekking tot de aansprakelijkheid in te vinden. Wanneer ze de aansprakelijkheid beperken, worden ze exoneratiebedingen genoemd. Dit komt bijvoorbeeld vaak voor bij parkeergarages, waarbij de uitbater aangeeft niet aansprakelijk te zijn voor eventuele ongevallen. Dergelijke afspraken zijn principieel geldig, net zoals afspraken die de aansprakelijkheid net uitbreiden. Bij de geldigheid van dergelijke bedingen moeten er wel een aantal kanttekeningen worden geplaatst.
Aansprakelijkheid beperken in de algemene voorwaarden
Het is mogelijk om de aansprakelijkheid in de algemene voorwaarden te beperken of zelfs volledig uit te sluiten door middel van de zogenaamde exoneratiebedingen. Hierbij moet echter wel rekening worden gehouden met de grijze lijst: ten opzichte van consumenten wordt vermoed dat zo'n exoneratiebeding onredelijk bezwarend is. Bij algemene voorwaarden tussen bedrijven geldt dit niet.
Een exoneratiebeding is pas geldig wanneer er aan de geldigheidsvoorwaarden is voldaan. Een voorbeeld van een exoneratiebeding dat niet geldig is, is een beding dat de aansprakelijkheid voor opzet uitsluit. Ook mag het beding geen misbruik van omstandigheden uitmaken of niet ingaan tegen de redelijkheid en billijkheid. Hierbij wordt met alle factoren rekening gehouden. Zo is een exoneratiebeding in de algemene voorwaarden sneller ongeldig dan een exoneratiebeding dat deel uitmaakt van de hoofdovereenkomst.
Aansprakelijkheid uitbreiden in de algemene voorwaarden
Meestal zullen algemene voorwaarden vooral trachten om de aansprakelijkheid te beperken, maar het is ook mogelijk om in de omgekeerde richting afspraken te maken. Zo kunnen algemene voorwaarden bijvoorbeeld boetebedingen opnemen waarbij het boetebedrag hoger ligt dan de werkelijke schade. Dit moet de afdwingbaarheid van andere afspraken, zoals een geheimhoudingsbeding, eenvoudiger maken.
Het is belangrijk om heel voorzichtig om te gaan met dergelijke bedingen. Dergelijke afspraken zijn vrijwel nooit gedekt door aansprakelijkheidsverzekeringen. De verzekeraar wil namelijk niet opdraaien voor dergelijke ongunstige afspraken. Bovendien zou het te eenvoudig zijn om met behulp van dergelijke afspraken de verzekeraar te bedotten.
Veelgestelde vragen over algemene voorwaarden
Als je ooit een contract hebt ondertekend, heb je waarschijnlijk wel eens gehoord van algemene voorwaarden. Deze vormen namelijk een belangrijk onderdeel van de meeste contracten. Maar wat zijn algemene voorwaarden nu precies en waar moet je op letten bij het accepteren ervan? In deze FAQ beantwoorden we de meest voorkomende vragen over algemene voorwaarden en helpen we je om beter te begrijpen wat je precies accepteert wanneer je een contract ondertekent.
Wat moet er gebeuren met een beding dat onduidelijk is?
Het staat de partijen vrij om nieuwe afspraken te maken die wel duidelijk zijn. Wanneer er discussie over het beding bestaat, moet de rechter er uitspraak over doen. Wanneer een bepaling zo is geschreven dat er meer dan één uitleg mogelijk is, zal de rechter uitgaan van de uitleg die voor consumenten het gunstigst is. Verder houdt een rechter niet alleen rekening met de taalkundige uitlegging van een beding, maar ook met de zogenaamde Haviltexuitleg. Dit wil zeggen dat er zal worden gekeken naar de betekenis die de partijen elk aan de tekst gaven en wat zij over en weer van elkaar mochten verwachten.
Zijn er ook andere manieren om de aansprakelijkheid te beperken?
Ja, er zijn allerlei omwegen. Zo kan de overmachtsleer worden ingeroepen. Als er van overmacht sprake is, is het vorderen van een schadevergoeding namelijk onmogelijk. De wettelijke definitie van overmacht is heel beperkend, maar het is mogelijk om deze definitie in de algemene voorwaarden uit te breiden. Zo kunnen de algemene voorwaarden bijvoorbeeld bepalen dat er sprake is van overmacht wanneer er meer dan tien werknemers ziek zijn.
Mogen algemene voorwaarden later nog worden gewijzigd?
Ja, de partijen mogen later altijd overeenkomen om de algemene voorwaarden te wijzigen. Onder voorwaarden kan deze wijziging ook eenzijdig gebeuren. Er moet dan wel een eenzijdig wijzigingsbeding in de originele algemene voorwaarden zijn opgenomen. Ook ten aanzien van consumenten is een eenzijdig wijzigingsbeding geldig. Wel moeten ze dan de mogelijkheid hebben om de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden te weigeren of de overeenkomst te ontbinden. Dit volgt uit de grijze lijst. Daarnaast moet de verandering redelijk zijn en moeten de nieuwe voorwaarden naar de consument worden verzonden. Het volstaat dus niet om een berichtje in de krant of op de website te plaatsen.
Moet ik mijn algemene voorwaarden verplicht deponeren?
Nee, het deponeren van de algemene voorwaarden is niet verplicht. Het zorgt er wel voor dat er duidelijkheid is over de algemene voorwaarden, bijvoorbeeld over welke algemene voorwaarden wanneer van toepassing zijn. In sommige gevallen kan het deponeren van algemene voorwaarden ook de overhandiging ervan vervangen, bijvoorbeeld bij telefonische verkoop.
Controleert de KVK de algemene voorwaarden als ik ze deponeer?
Nee, de KVK controleert geen algemene voorwaarden. Ook in de gedeponeerde algemene voorwaarden kunnen er dus ongeldige bedingen te lezen zijn, bijvoorbeeld omdat ze op de zwarte lijst te vinden zijn. Een jurist of advocaat kan natuurlijk de algemene voorwaarden controleren.