Groepsaansprakelijkheid
In principe ben je zelf verantwoordelijk voor je eigen daden. Echter, soms kan je ook verantwoordelijk zijn voor de daden van anderen. Dit is bijvoorbeeld het geval voor ouders die aansprakelijk zijn voor hun kinderen of werkgevers die aansprakelijk zijn voor fouten van hun werknemers. Nog een uitzonderingssituatie is de groepsaansprakelijkheid. Dit wil zeggen dat leden van een groep aansprakelijk kunnen zijn voor de gedragingen van deze groep, zelfs indien dit individuele lid het onrechtmatige gedrag niet zelf heeft gesteld.
Inhoudsopgave
Wat is groepsaansprakelijkheid?
Groepsaansprakelijkheid is een juridisch concept waarbij elk lid van een groep aansprakelijk kan worden gesteld voor de volledige schade die is veroorzaakt door de groep als geheel. Dit betekent dat wanneer een individu of meerdere individuen binnen een groep een handeling verrichten die schade veroorzaakt, elk lid van die groep aansprakelijk kan worden gesteld voor de gehele schade. En dit ongeacht hun individuele bijdrage aan de schadeveroorzakende acties. Dit concept wordt vaak toegepast in situaties waarbij het moeilijk is om de precieze acties van individuele groepsleden te bepalen. Het volstaat dan om een of meerdere leden te identificeren en alle schade bij deze groepsleden te claimen.
Kenmerken van groepsaansprakelijkheid
Groepsaansprakelijkheid kan zich onder andere voordoen indien er supportersrellen uitbreken of indien er sprake is van straatterreur. Wel zal er niet zomaar sprake zijn van groepsaansprakelijkheid, hier zijn een aantal voorwaarden aan verbonden. Zo moeten de gedragingen ook kunnen worden toegerekend aan de leden van de groep. Dit volgt uit artikel 6:166 BW.
Groep moet zich onrechtmatig gedragen
Een groepslid kan enkel aansprakelijk zijn indien hij of zij deel uitmaakt van een groep die zich onrechtmatig gedraagt. Dit is nog iets anders dan een enkel lid van de groep dat zich onrechtmatig gedraagt. Wat niet vereist is, is een causaal verband tussen het onrechtmatige gedrag van het lid van de groep en de schade. «Als ik er niet bij was, was de schade heus ook wel ontstaan», is met andere woorden een slecht excuus. Dit ontslaat een groepslid niet van de aansprakelijkheid. Het is ook niet zo dat deze groep een zekere vorm van organisatie moet hebben.
Hoofdelijke aansprakelijkheid
Indien er sprake is van groepsaansprakelijkheid en er is voldaan aan de eisen van artikel 6:166 BW is elk lid van de groep hoofdelijk aansprakelijk voor de schade. Hoofdelijke aansprakelijkheid wil zeggen dat iedereen kan worden gehouden om alle schade, elke euro, te vergoeden. Nadien kan men wel de betaalde sommen terugvragen van de andere groepsleden, indien zij kunnen betalen. Anders blijft men verantwoordelijk voor deze schulden van anderen. De hoofdelijke aansprakelijkheid voorkomt dat groepsleden de identiteit van andere leden verhullen en dat slachtoffers hierdoor geen of slechts een gedeeltelijke schadevergoeding kunnen krijgen. Voor een slachtoffer volstaat het al om een of meerdere daders te identificeren.
Onrechtmatige daad
Aan het eerdergenoemde is wel een extra eis aan verbonden: het groepslid dat wordt aangesproken, moet zelf een onrechtmatige daad hebben gesteld. Dit hoeft echter niet de onrechtmatige daad te zijn die schade heeft toegebracht aan het slachtoffer. Het volstaat dat men onrechtmatig deel uitmaakt van een groep die schade veroorzaakt, terwijl alleen dit al het groepslid ervan had moeten weerhouden om deel uit te maken van de groep. Het groepsgedrag moet het groepslid kunnen worden verweten.
Hij of zij moet dus weten of behoren te begrijpen dat het groepsgedrag een gevaar voor de schade inhield. En toch moet hij of zij deel zijn blijven uitmaken van de groep. Dus als iemand deel uitmaakt van een vreedzame betoging en ineens begint iemand met stenen te gooien, zal een groepslid dus niet zonder meer aansprakelijk zijn voor het onrechtmatige gedrag van dit individu. Het risico op escalatie is bij een vreedzame groep niet groot genoeg en de escalatie lag niet binnen de lijn der verwachtingen.
Het is niet altijd zo dat men automatisch aansprakelijk is als men erbij is. Soms is het nu eenmaal niet mogelijk om zich van de plaats van de gebeurtenissen te verwijderen, bijvoorbeeld als men in een afgesloten treincoupé zit. De rechter zal dit geval per geval moeten beoordelen.
Eenheid van tijd en ruimte is geen vereiste
De groepsaansprakelijkheid speelt vaak bij rellen en onlusten, bijvoorbeeld wanneer een harde kern van een supportersgroep de supporters van een andere ploeg te lijf gaat. We spreken dan van gedragingen in turba. Toch kan groepsaansprakelijkheid zich ook in andere situaties stellen. In een eerdere zaak (ECLI:NL:HR:2015:2914) vonden er bijvoorbeeld ladingdiefstallen uit vrachtwagens plaats. Deze diefstallen vonden op verschillende tijdstippen en locaties plaats, maar dit was volgens de Hoge Raad geen belemmering voor de groepsaansprakelijkheid. De eenheid van tijd en plaats is volgens de Hoge Raad dus niet vereist. Ook de personen die achter de schermen bijdragen of leidinggeven aan het groepsgedrag – en die dus niet ter plaatse zijn op het moment van de feiten – kunnen aansprakelijk worden geacht, bijvoorbeeld de leiders van een motorclub.
Stappenplan om groepsaansprakelijkheid te voorkomen
In een ideale wereld zouden alle bijeenkomsten, demonstraties en groepsactiviteiten vreedzaam verlopen, zonder escalatie, geweld of destructief gedrag. Helaas komt het voor dat de dingen anders lopen. Het is belangrijk te begrijpen dat je als deelnemer aan zo'n groep potentieel verantwoordelijk kan worden gehouden voor de acties van de groep, zelfs als je persoonlijk niet aan het geweld hebt deelgenomen. Dit stappenplan is bedoeld om je te helpen met het omgaan met situaties waarin een groep waar je deel van uitmaakt, zich gewelddadig gedraagt. Deze stappen kunnen je helpen om je aansprakelijkheid te beperken en, indien mogelijk, te voorkomen.
Bewustwording
Zorg dat je je altijd bewust bent van de situatie en dat je goed begrijpt wat er gebeurt. Dit helpt je om op tijd te reageren en de nodige maatregelen te nemen.
Afstand nemen
Als je merkt dat een groep waar je deel van uitmaakt gewelddadig begint te worden, probeer dan zo snel mogelijk afstand te nemen van die groep.
Zelfbeheersing
Laat je niet meeslepen door de groep. Behoud de controle over je eigen gedrag en probeer de vrede te bewaren.
Vermijd deelname aan gewelddadige handelingen
Als de groep gewelddadig wordt, probeer jezelf dan te onthouden van deelname aan gewelddadige handelingen. Tracht je van de groep te distantiëren en de plaats van de feiten te verlaten.
Zoek hulp
Neem zo snel mogelijk contact op met de politie of andere autoriteiten als je merkt dat de situatie uit de hand loopt.
Zorg voor documentatie
Als het veilig is om dit te doen, documenteer dan zoveel mogelijk van de gebeurtenissen met foto's, video's of geschreven notities. Dit kan later dienen als bewijs van je niet-deelname aan het groepsgeweld.
Juridisch advies
Zoek juridisch advies als er een kans bestaat dat je aansprakelijk wordt gesteld voor de daden van de groep.
Betaalde schadevergoeding terugvragen van andere groepsleden
Wanneer je hoofdelijk aansprakelijk bent gesteld voor de schade die is veroorzaakt door een groep, betekent dit dat je de volledige schade moet vergoeden. Zelfs als andere leden van de groep eveneens aansprakelijk zijn. Gelukkig is er een juridisch mechanisme dat je in staat stelt om een deel van deze kosten terug te vorderen van de andere aansprakelijke groepsleden. Dit proces wordt "verhaal halen" genoemd.
In de praktijk betekent dit dat je, nadat je de schadevergoeding hebt betaald, een afzonderlijke rechtszaak kunt aanspannen tegen de andere leden van de groep om hun aandeel in de schadevergoeding terug te krijgen. Het is belangrijk om hierbij te beseffen dat de slagingskansen van dergelijke vorderingen sterk afhankelijk zijn van de specifieke omstandigheden. Je zal ook moeten kunnen aantonen dat de betrokkenen deel uitmaakten van de groep en aansprakelijk zijn.
Dit kan een langdurig en potentieel kostbaar proces zijn, dus het is raadzaam om juridisch advies in te winnen voordat je een dergelijke stap onderneemt. Ook is het van belang te realiseren dat je het geld alleen kunt terugkrijgen van groepsleden die daadwerkelijk in staat zijn om te betalen.
Verzekering en schade bij rellen of demonstraties
In het geval van rellen en demonstraties kan er aanzienlijke schade ontstaan aan persoonlijke eigendommen. Winkelruiten worden ingeslagen, auto's worden in brand gestoken en scooters worden vernield. Spijtig genoeg bieden verzekeringen niet altijd een oplossing.
Een WA-verzekering biedt bijvoorbeeld enkel dekking voor schade die je zelf aan anderen veroorzaakt, dus schade aan je eigen auto of scooter is niet gedekt. Een WA+-verzekering dekt wel brandschade, maar vandalisme door relschoppers is soms uitgesloten. Een allriskverzekering dekt doorgaans wel schade die is veroorzaakt door vandalisme. Echter, sommige verzekeraars maken uitzonderingen bij zogeheten 'binnenlandse onlusten'. Om schade te claimen, is het noodzakelijk eerst aangifte te doen bij de politie, ook als de dader onbekend is.
Bij schade aan je woning of tuin, is het ook raadzaam om eerst aangifte te doen. De dekking voor deze schade hangt af van je inboedel- en opstalverzekering. Zo is ruitschade vaak bijvoorbeeld alleen gedekt als je glas hebt meeverzekerd via je opstalverzekering. Beschadiging aan losse spullen, zoals tuinmeubels, wordt soms gedekt via de inboedelverzekering.
Veelgestelde vragen over groepsaansprakelijkheid
Dat iemand aansprakelijk kan zijn voor iets wat hij of zij niet zelf heeft gedaan, voelt vaak oneerlijk aan. Toch moeten we ons bewust zijn van de impact die we allemaal hebben op het gedrag van een groep. En moeten we beseffen dat de deelname aan een groepsgebeuren ook een zekere verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Als je hier net als veel andere mensen nog een aantal vragen over hebt, is het aan te raden om deze FAQ over groepsaansprakelijkheid grondig door te nemen.
Wat betekent het om hoofdelijk aansprakelijk te zijn?
Hoofdelijke aansprakelijkheid betekent dat elk individu binnen een groep volledig verantwoordelijk kan worden gehouden voor de gehele schade. Dit betekent dat het slachtoffer elk groepslid voor de volledige schade kan aanspreken.
Is groepsaansprakelijkheid van toepassing op minderjarigen onder de 14 jaar?
Nee, groepsaansprakelijkheid is niet van toepassing op kinderen onder de 14 jaar. In dit geval kunnen alleen de ouders (of voogden) aansprakelijk worden gesteld voor de schade die hun kind daadwerkelijk heeft veroorzaakt. Er moet dus worden aangetoond wat het kind zelf heeft gedaan, de ouders zijn niet gewoon aansprakelijk voor het gedrag van de volledige groep.
Kan ik aansprakelijk worden gehouden voor schade als ik zelf geen gewelddadige handelingen heb verricht tijdens een bijeenkomst of demonstratie?
Ja, het is mogelijk dat je aansprakelijk wordt gesteld voor de schade die is veroorzaakt door de groep als geheel, zelfs als je zelf geen gewelddadige handelingen hebt verricht.
Hoe kan ik mezelf beschermen tegen groepsaansprakelijkheid?
De beste manier om jezelf te beschermen tegen groepsaansprakelijkheid is door je bewust te zijn van de situatie, door afstand te nemen van de groep wanneer deze gewelddadig wordt en door contact op te nemen met de autoriteiten wanneer de situatie uit de hand loopt.
Wat betekent het wanneer een verzekering binnenlandse onlusten uitsluit?
Wanneer een verzekering binnenlandse onlusten uitsluit, betekent dit dat de verzekering geen schade dekt die wordt veroorzaakt tijdens rellen of demonstraties. Het slachtoffer zal zelf een schadeclaim moeten indienen bij de aansprakelijke partij of bij de leden van de groep.
Kan een individu aansprakelijk zijn voor de acties van een groep als ze zich niet op dezelfde locatie bevinden?
Ja, groepsaansprakelijkheid is niet afhankelijk van tijd en plaats. Dit betekent dat individuen die op afstand bijdragen of leidinggeven aan de acties van een groep ook aansprakelijk kunnen worden geacht. Zelfs als ze er op het moment van de feiten niet bij waren.