Wettelijke aansprakelijkheid als het gaat om claims en verzekeringen

Wettelijke aansprakelijkheid speelt een belangrijke rol in zowel het dagelijkse leven als in de zakelijke wereld. Het houdt in dat iemand verantwoordelijk kan worden gesteld voor schade die hij of zij veroorzaakt aan anderen, bijvoorbeeld bij verkeersongelukken en bedrijfsmatige fouten. De regels rondom aansprakelijkheid zijn vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek en kunnen per situatie verschillen, afhankelijk van zaken als de schuld, nalatigheid en risico’s. Hierbij kunnen verzekeringen, zoals de WA-verzekering en de AVP-verzekering, bescherming bieden tegen financiële claims. Hieronder bespreken we de verschillende vormen van wettelijke aansprakelijkheid, de juridische basis en de toepasselijke verzekeringen.

Wat is wettelijke aansprakelijkheid?

Wettelijke aansprakelijkheid is het juridische concept waarbij een persoon of entiteit verantwoordelijk wordt gehouden voor schade die zij hebben veroorzaakt aan een ander. Dit principe is vastgelegd in het burgerlijk recht en kan voortvloeien uit verschillende situaties, zoals nalatigheid, onrechtmatig handelen of een specifieke wettelijke verplichting. In het algemeen betekent wettelijke aansprakelijkheid dat een benadeelde partij een schadevergoeding kan eisen van degene die verantwoordelijk is voor de schade. Dit kan zowel materiële als immateriële schade omvatten. In veel gevallen wordt de aansprakelijkheid afgedekt met behulp van een verzekering, zoals een wettelijke aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren of bedrijven. Deze wettelijke aansprakelijkheid kan voortvloeien uit eigen handelen, maar ook uit de verantwoordelijkheid voor anderen, zoals werknemers, kinderen of dieren. Daarnaast kunnen bepaalde zaken, zoals gebouwen of gevaarlijke stoffen, een aansprakelijkheidsrisico met zich meebrengen.

Wettelijke aansprakelijkheid voor werknemers en ondergeschikten

Werkgevers kunnen wettelijk aansprakelijk worden gesteld voor schade die hun werknemers veroorzaken tijdens de uitoefening van hun werkzaamheden. Dit principe is enerzijds gebaseerd op de gedachte dat een werkgever profiteert van het werk van zijn werknemers en daarom ook de risico’s daarvan moet dragen. Ten aanzien van de werknemer zelf speelt ook het principe mee dat de werkgever verantwoordelijk is voor de arbeidsomstandigheden en er dus ook de gevolgen van moet dragen als deze onvoldoende veilig zijn. Een werkgever is aansprakelijk tegenover derden als de schade is veroorzaakt door een fout van de werknemer en als deze fout verband houdt met de opgedragen werkzaamheden. De werkgever kan zich hier alleen aan onttrekken als hij kan aantonen dat hij voldoende maatregelen heeft genomen om schade te voorkomen of als de schade is veroorzaakt door opzettelijk wangedrag van de werknemer.

Wettelijke aansprakelijkheid voor dieren

De bezitter van een dier kan wettelijk aansprakelijk worden gesteld voor schade die het dier veroorzaakt. Dit valt onder de zogeheten risicoaansprakelijkheid. Dit betekent dat de bezitter verantwoordelijk is, zelfs als hij geen schuld heeft aan het gedrag van het dier. De wet gaat er namelijk van uit dat dieren een eigen, onberekenbaar gedrag kunnen vertonen en dat de bezitter het risico hiervan moet dragen. De aansprakelijkheid geldt zowel voor huisdieren als voor vee of andere dieren die worden gehouden. Voorbeelden van situaties waarin deze aansprakelijkheid speelt, zijn wanneer een hond een voorbijganger bijt, een paard op hol slaat en schade veroorzaakt of een kat een dure vaas omstoot in het huis van een ander. Zelfs als een dier per ongeluk ontsnapt en schade veroorzaakt, blijft de bezitter in de meeste gevallen aansprakelijk.

Wettelijke aansprakelijkheid op basis van onrechtmatigheid

Wettelijke aansprakelijkheid kan ontstaan wanneer iemand door een onrechtmatige daad schade toebrengt aan een ander. Dit vormt de basis van veel civiele aansprakelijkheidszaken. Een onrechtmatige daad kan verschillende vormen aannemen, zoals het overtreden van een wettelijke norm, het handelen in strijd met de maatschappelijke zorgvuldigheid of het schenden van een recht van een ander. Om aansprakelijkheid vast te stellen, moet er sprake zijn van een onrechtmatige gedraging, toerekenbaarheid, schade en een causaal verband tussen de daad en de schade. Een klassiek voorbeeld van een onrechtmatige daad is schade door vernieling of vandalisme. Maar ook bedrijfsmatig handelen kan hieronder vallen, zoals het verspreiden van misleidende informatie waardoor iemand financiële schade lijdt.

Wettelijke aansprakelijkheid voor onroerende zaken

Eigenaren en gebruikers van onroerende zaken (gebouwen en terreinen) kunnen wettelijk aansprakelijk worden gesteld voor schade die voortkomt uit gebreken aan deze eigendommen. Dit betekent in de praktijk dat een eigenaar aansprakelijk is, zelfs als hij zich niet bewust was van het gebrek. Een onroerende zaak wordt als gebrekkig beschouwd als deze niet voldoet aan de eisen die men daaraan mag stellen en daardoor een gevaar oplevert. Voorbeelden: een loszittende dakpan die schade veroorzaakt, een slecht onderhouden balkon dat instort of een gladde winkelvloer waar iemand uitglijdt. De eigenaar van het pand is dan aansprakelijk voor de ontstane schade. Deze aansprakelijkheidsregel zorgt ervoor dat eigenaren en beheerders van onroerende zaken voldoende aandacht besteden aan het onderhoud en de veiligheid. Veel mensen dekken dit risico af met een zakelijke aansprakelijkheidsverzekering of een opstalverzekering.

Juridische grondslag voor wettelijke aansprakelijkheid

De juridische basis voor de wettelijke aansprakelijkheid verschilt per situatie. Dit wordt in Nederland grotendeels geregeld in het Burgerlijk Wetboek. In het Burgerlijk Wetboek wordt een onderscheid gemaakt tussen risicoaansprakelijkheid en schuldaansprakelijkheid. Bij risicoaansprakelijkheid is iemand verantwoordelijk ongeacht of er sprake is van schuld, terwijl bij schuldaansprakelijkheid de veroorzaker daadwerkelijk nalatig of verwijtbaar moet hebben gehandeld.

Naast het Burgerlijk Wetboek zijn er specifieke wetten en richtlijnen die de aansprakelijkheid in bepaalde situaties regelen, zoals de Wet Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen (WAM) en de Wet Milieubeheer. Europese regelgeving, zoals de Richtlijn Productaansprakelijkheid (85/374/EEG), heeft ook invloed op de Nederlandse aansprakelijkheidsregels. Nederlandse rechters baseren hun uitspraken bovendien niet alleen op de wetgeving, maar ook op de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie en de Hoge Raad, die door de jaren heen belangrijke rechtsontwikkelingen hebben vastgelegd.

De belangrijkste wetten en artikelen over wettelijke aansprakelijkheid zijn hieronder weergegeven:

• Artikel 6:162 BW – Onrechtmatige daad en schuldaansprakelijkheid

• Artikel 6:170 BW – Aansprakelijkheid voor werknemers en ondergeschikten

• Artikel 6:171 BW – Aansprakelijkheid voor niet-ondergeschikte vertegenwoordigers

• Artikel 6:172 BW – Aansprakelijkheid voor vertegenwoordigers

• Artikel 6:173 BW – Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken

• Artikel 6:174 BW – Aansprakelijkheid voor opstallen

• Artikel 6:175 BW – Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen

• Artikel 6:177 BW – Aansprakelijkheid voor stortplaatsen en mijnbouwwerken

• Wet Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen (WAM)

• Wet Productaansprakelijkheid

• Wet Milieubeheer

• Arbeidsomstandighedenwet

• Richtlijn Productaansprakelijkheid (85/374/EEG)

• Richtlijn Milieu-aansprakelijkheid (2004/35/EG)

Wettelijke aansprakelijkheid en de aansprakelijkheidsstelling

Wanneer je iemand aansprakelijk wil stellen voor geleden schade, moet je dit doen via een schriftelijke aansprakelijkstelling. In deze brief leg je uit wie je aansprakelijk stelt, op welke juridische grondslag dit gebeurt en welke schade je hebt geleden. Een correcte aansprakelijkstelling is van belang, omdat het de eerste stap is in een juridisch proces en kan bijdragen aan de snelle betaling en correcte berekening van de schadevergoeding. De aansprakelijkgestelde partij krijgt hiermee de kans om de schade te erkennen en eventueel te vergoeden, zonder dat er direct een gerechtelijke procedure nodig is. Een aansprakelijkstelling moet duidelijk en volledig zijn. Vermeld hierin de relevante feiten, de juridische basis (bijvoorbeeld een artikel uit het Burgerlijk Wetboek), het causale verband tussen de gebeurtenis en de schade en een redelijke termijn waarbinnen de tegenpartij moet reageren.

Wettelijke aansprakelijkheid en de schadevergoeding

Wanneer iemand wettelijk aansprakelijk wordt gesteld, kan de benadeelde partij aanspraak maken op een schadevergoeding. De juridische basis hiervoor is vastgelegd in artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek (onrechtmatige daad; zie eerder) en diverse andere aansprakelijkheidsbepalingen. De schadevergoeding kan zowel materiële als immateriële schade omvatten en heeft als doel om het slachtoffer zoveel mogelijk in de oorspronkelijke situatie te herstellen. Materiële schade omvat alle direct aantoonbare financiële verliezen, zoals medische kosten, reparatiekosten, inkomstenderving en schade aan eigendommen. Immateriële schade, ook wel smartengeld genoemd, wordt toegekend bij psychisch of fysiek leed, zoals pijn, verdriet of reputatieschade. De hoogte van de schadevergoeding wordt beoordeeld op basis van de omstandigheden van het geval, de jurisprudentie en de ernst van de schade.